Zabytki architektury sakralnej – atrakcje pod kątem turystyki religijnej i pielgrzymkowej, a także historyczno-kulturowej

Podmioty Klastra Marek Turystycznych Polski Wschodniej:

• Hotel Warszawa w Augustowie
• Hostel Augustów w Augustowie
• Oddział Biura Turystyki  Bialtur w Augustowie
• Hotel Albatros w Serwach
• Hotel Szyszko  w Suwałkach
• Suwalska Izba Rolniczo-Turystyczna (Ośrodek „Maniówka”)
• Hotel Rajgród
• Wojewódzki Ośrodek Sportu i Rekreacji Szelment
• Fundacja Zielone Płuca Polski (obszar ZPP)

(z terenu: powiat augustowski, powiat suwalski, gmina Rajgród powiatu grajewskiego)

Powiat suwalski

Zabytkową architekturę sakralną reprezentuje szereg obiektów pochodzących od końca XVII do połowy XX wieku. Najstarszym zabytkiem jest zespół pokamedulski w Wigrach. Ufundowany w 1668 roku przez króla Jana Kazimierza budowany był niemal sto lat. Po konfiskacie dóbr wigierskich i kasacie kamedułów rozpoczął się powolny upadek tego dużego kompleksu klasztornego. W ciągu XIX wieku rozebrano większość budynków poklasztornych. W 1915 roku w wyniku ostrzału artyleryjskiego został uszkodzony kościół. W okresie międzywojennym kościół został odbudowany; w 1944 roku powtórnie go zniszczono w czasie działań wojennych. Po II wojnie światowej rozpoczął się żmudny proces rekonstrukcji całego założenia, który trwa do chwili obecnej.

Siedemnastowieczną proweniencję posiadają ruiny późnogotyckiego kościoła ewangelickiego w Mieruniszkach. Kościół wzniesiony w miejscu poprzedniego, po potopie szwedzkim, wielokrotnie przebudowywany, został poważnie uszkodzony w 1944 roku; obecnie w stanie ruiny, jest wymownym świadkiem zagłady mazurskich Mieruniszek.

Obiekty sakralne powstałe w XIX wieku to kościoły rzymskokatolickie w Filipowie, Raczkach, Wiżajnach i Jeleniewie. Kościół jeleniewski o konstrukcji drewnianej jest przykładem architektury lokalnej z neogotykiem. Pozostałe nawiązują do klasycyzmu.

Z XX wieku pochodzą cerkiew staroobrzędowców w Wodziłkach (po 1905 r. Przebudowana w 1947 i 1997 r. ) oraz kościoły rzymskokatolickie w Becejłach (l. 20.), Kaletniku (l. 30.), Bakałarzewie, Żylinach i Nowej Pawłówce. Ponadto w l. 70. zbudowano kilka nowych świątyń rzymskokatolickich (Smolniki, Gawrych Ruda, Rutka Tartak).

          Do grupy obiektów sakralnych należą również dzwonnice, które występują w Przerośli (XVIII, XIX w.) i Wiżajnach (druga połowa XIX w.) oraz kaplice  Jeleniewo ( druga połowa XIX w.), a także plebanie: Przerośl ( druga połowa XIX w.), Kaletnik (XIX/XX w.), Becejły (l. 20. XX w.)

            W większości kościołów znajdują się dzieła sztuki w postaci rzeźby, malarstwa lub artystycznego rzemiosła. Najwięcej obiektów tego rodzaju występuje w kościele parafialnym pw. Nawiedzenia NMP w Wigrach, gdzie mimo kataklizmów wojennych, przetrwały między innymi barokowe ołtarze, meble i lichtarze. Wśród zabytków ruchomych do najcenniejszych należy (manierystyczny) ołtarz w kościele bakałarzewskim. Cenne obiekty są przechowywane w kościele parafialnym w Jeleniewie: barokowa ambona połączona z konfesjonałem i barokowy ołtarz (przeniesione z kościoła w Magdalenowie). Wartościowe zabytki ruchome znajdują się również w kościele w Jeleniewie oraz w Filipowie i Raczkach. W większości świątyń dominuje wyposażenie z połowy XIX wieku o skromnych wartościach zabytkowych.

Powiat augustowski

                  Spośród obiektów sakralnych do najwartościowszych należy renesansowy kościół w Krasnymborze (gm. Sztabin), drewniany kościół o barokowych formach w Jaminach (gm.Sztabin). Waznymi obiektami z uwagi na ich walory kulturowe i znaczenie dla kultu religijnego jest zespół kościoła w Studzienicznej (złożony z drewnianego kościoła i kaplicy). Grupę drewnianych kosciołów i kaplic zamyka obiekt w Mikaszówce, Rudawka oraz kaplica cmentarna w Augustowie. Na terenie powiatu jest ciekawa grupę świątyń o formach neogotyckich z przełomu XIX i XX, w takich miejscowościach jak: Janówka, Lipsk, Sztabin. Pozostałe kościoły zabytkowe w: Augustowie i   Bargłowie Kościelnym są ważnymi elementami w krajobrazie jednak ich walory estetyczne są niewielkie. Na terenie powiatu są również dawne cerkwie (Augustów i Rygałówce) od lat dwudziestych ubiegłego wieku przejęte przez Kościół Rzymskokatolicki. Do ważnych miejsc kultu religijnego należy owiane legendą "Święte Miejsce" nad rzeką Rospudą.

Gmina Rajgród

Zabytkiem architektury sakralnej jest Kościół pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny w Rajgrodzie. Ceglany, nieotynkowany kościół z dwuwieżową fasadą, trójnawowy u podstawy ma wymiary 50 x 28 m, wysokość do sklepienia wynosi 20 m zaś wieże wznoszą się na wysokość 55 metrów. We wnętrzu kościoła znajduje się pięć ołtarzy z lat 60-tych XX wieku. Wartościowym zabytkiem jest malowany na desce obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVIII w., znajdujący się w ołtarzu głównym. Obraz zdobi srebrna sukienka. Matka Boska Rajgrodzka otoczona jest czcią u wiernych, a świątynia została uznana przez władze kościoła za sanktuarium maryjne.  Zasłonę kultowego wizerunku stanowi obraz św. Anny z małą Maryją. Po bokach ołtarza stoją figury św. Piotra i Pawła, a u góry – św. Józefa z Dzieciątkiem na ręku. Ołtarze boczne pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, św. Stanisława Kostki, Chrystusa dźwigającego krzyż oraz św. Andrzeja Boboli zdobią obrazy swoich patronów.

Na terenie gminy w Rydzewie znajduje się drewniany kościół parafialny pod wezwaniem św. Wojciecha Biskupa i Męczennika. Budowla w obecnym kształcie powstała w 1865 roku w miejscu pierwszej drewnianej świątyni, wybudowanej w latach 1805-1809 (erygowanej przez biskupa J.K. Gołaszewskiego w1810 roku). Kościół w Rydzewie wzniesiony jest w konstrukcji zrębowej, wzmocnionej lisicami. Ma wyodrębnione, prosto zamknięte prezbiterium z przylegającą doń zakrystią. Fasadę zdobi trójkątny szczyt z dwiema niskimi wieżyczkami w linii dachu po bokach. Dwie pary słupów wprowadzają podział wnętrza na  nawę główną i nawy boczne.

Krzyże i kapliczki przydrożne.

Powiat suwalski

Charakterystycznym elementem w krajobrazie są krzyże przydrożne drewniane, żelazne i żeliwne. Krzyże metalowe są przeważnie umocowane do kamiennych cokołów. Na końcu ramienia pionowego krzyża drewnianego bardzo często są wbite małe żelazne krzyżyki kowalskiej roboty (niekiedy z półksiężycem u podstawy). Krzyże przydrożne spotykamy na początku lub końcu wsi, na skrzyżowaniach dróg, przed wiejskimi posesjami itd. Są charakterystycznym elementem krajobrazu Suwalszczyzny.

Gmina Rajgród

Na uwagę zasługuje drewniana kapliczka przydrożna z połowy XIX wieku. Wewnątrz znajduje się duży krzyż z rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego z pierwszej połowy XVII wieku. W okolicach Rajgrodu tradycyjnie występowały kapliczki słupowe (należące do starszych form kapliczek), których tradycja dotarła tu na przełomie XVIII i XIX wieku z terenów Mazowsza i Podlasia.