Na drogach polsko-litewskiego pogranicza

Północno-wschodnia Polska i południowa Litwa to wyjątkowy w Europie obszar nie tylko pod względem niezwykłej różnorodności krajobrazów. Jest to również mieszanka kultur i narodów, którą łączy wspólna, często powikłana historia.

Teren ten został ostatecznie ukształtowany w czasie ostatniego zlodowacenia około 12-13 tyś. lat temu, kiedy to skandynawski lądolód, niosąc przed sobą skały i zwały ziemi, wyrzeźbił tę część kontynentu w pasma wzgórz morenowych i położonych miedzy nimi jezior i rzek. Po stronie polskiej jest to Pojezierze Suwalskie a po litewskiej Wysoczyzna Sudowska i Dżukijska. Na południe od pasma wzgórz rozciągają się równiny - z jednej strony Augustowska, z drugiej Dajnawska. Bardzo charakterystycznym elementem dla tego obszaru są głazy i głazowiska pozostawione tu przez lodowiec. Można je zobaczyć niemal wszędzie, a szczególne ich nagromadzenie znajduje się w Suwalskim Parku Krajobrazowym.

Na Suwalszczyźnie i Litwie wyraźne widoczne są cechy klimatu kontynentalnego z gorącym latem i prawdziwą, „baśniową” zimą. Stąd jednym z elementów Suwalszczyzny jest tak zwany „biegun zimna”, który meteorolodzy lokalizują w pobliżu miejscowości Wiżajny. Jest to styk zasięgu występowania wielu gatunków fauny i flory północy i południa.     

Wspólna historia

Pierwsi ludzie pojawili się na tym terenie kilka tysięcy lat przed narodzeniem Chrystusa, gdy polodowcowa tundra zamieniła się w nieprzebytą puszczę. Początki osadnictwa datuje się na VII wiek naszej ery. Byli to Jaćwingowie, którzy przywędrowali tu z północy w poszukiwaniu nowych łowisk zwierzyny. Jaćwingowie i sąsiadujący z nimi Prusowie toczyli nieustanne wojny. Stąd na tych terenach tak wiele pozostałości po grodziskach obronnych. W dobie chrystianizacji Jaćwingowie i Prusowie byli zwalczani jako poganie. W końcu XIII wieku w ostateczności ulegli naporowi Zakonu Krzyżackiego i praktycznie przestali istnieć jako wojownicy. Rozproszyli się i zasymilowali z przybyłą ludnością. W 1422 r., po podpisaniu traktatu pokojowego między Zakonem a Wielkim Księstwem Litewskim, tereny na zachód od Niemna trafiły we władanie książąt litewskich. Na północy władali i osiedlali się Litwini, na południu Polacy a na wschodzie Białorusini, dając początek unikalnej mieszance etnicznej i kulturowej, charakterystycznej dla tych ziem do dziś.

To zaledwie cząstka tego, co współtworzy historię, współczesność i naturalne piękno tej krainy. Kto zechce wyruszyć na przygraniczne szlaki - pieszo, rowerem, łodzią, samochodem, a zimą na nartach – pozna stokroć więcej i będzie chciał tutaj jeszcze nie raz i nie dwa powrócić. Pobyt na pograniczu polsko-litewskim jest także okazją przeżycia niezapomnianych chwil w kontakcie z dziewiczą przyrodą. To raj dla każdego, kto przedkłada swobodę, przestrzeń, czystą wodę i piękne lasy nad zaludnione i wysoko ucywilizowane rejony turystyczne Europy.

Świat legend pogranicza

Pogranicze polsko-litewskie dla wielu owiane jest tajemniczą, baśniową aurą. Od dawna urzeka turystów nie tylko pięknem krajobrazów i przyrody, ale także ciekawymi miejscami i obiektami związanymi z historią i legendą, bogatą i różnorodną kulturą ludową. To, co niematerialne pozostaje ciągle żywe w pamięci i sercach ludzi twórczych, którzy są cennym skarbem tej ziemi. Kultywują wciąż dawne zwyczaje i obrzędy, a ich „opowieści”, prezentowane poprzez najróżniejsze formy twórczości i przekazu, są wspaniałym mostem łączącym tradycje i pokolenia.

Ten niezwykły świat wspólnego dziedzictwa legend i baśni postanowiła zaprezentować Suwalska Izba Rolniczo-Turystyczna (członek Klastra Marek Turystycznych Polski Wschodniej).Wspólnie z Gminą Puńsk w 2014 r. zorganizowała „Festiwalu Baśni i Legend Pogranicza”. Impreza miała za zadanie przedstawiając chociaż część tego dzieła i kreatywnej społeczności związanej z tradycjami i kulturą pogranicza. Wystąpiło kilka zespołów folklorystycznych, bajarzy, opowiadaczy i animatorów, twórców regionalnych i lokalnych mistrzów kuchni, dzięki którym można było zaprezentować bogactwo tych ziem - Suwalszczyzny, Suvalkiji i Dzūkiji. 

W polskiej stolicy Litwinów

            Puńsk na Sejneńszczyźnie nazywany jest polską stolicą Litwinów. Tu mniejszość litewska stanowi zdecydowaną większość pośród mieszkańców. Społeczność litewska jest bardzo przywiązana do swoich tradycji i dzięki temu prezentuje bardzo ciekawy świat kultury pogranicza każdemu kto zechce odwiedzić te strony. W Puńsku działa Stowarzyszenie Litewskiej Kultury Etnicznej w Polsce. Zostało utworzone w 1997 roku i zajmuje się kultywowaniem litewskiej kultury tradycyjnej jak również kultury pogranicza polsko-litewskiego. Działalność obejmuje różne dziedziny życia kulturalnego. Najważniejsze z nich to prowadzenie: Muzeum „Stara Plebania“ oraz zespołów folklorystycznych: „Gimtinė”, młodzieżowego „Alna”, dziecięcego „Šalcinukas”. Stowarzyszenie współpracuje z twórcami ludowymi Suwalszczyzny i Litwy. Dla uczniów okolicznych szkół organizowane są warsztaty rękodzielnicze (krajki, plecionki, pająki, ceramika i inne). Od wielu lat Stowarzyszenie zajmuje się organizowaniem jarmarku folklorystycznego podczas święta Zielnej w Puńsku. Organizowane są wystawy twórczości ludowej w Muzeum „Stara Plebania” i w innych placówkach.

Polsko-litewskie wątki od kuchni

Będąc na pograniczu polsko-litewskim warto poznać różnorodność kulinarnych specjałów tej krainy. Połączenie zdrowych produktów i bogatego dziedzictwa oznacza naprawdę wyjątkową kuchnię.  Tutaj według starych receptur przyrządza się potrawy zgodnie z wieloletnią tradycją, gdzie nie tylko można skosztować, ale także zabrać ze sobą odrobinę prawdziwych przysmaków tej krainy. Wiejskie gospodynie i miejscowi kucharze są mistrzami w robieniu: kartaczy, babki i kiszki ziemniaczanej, soczewiaków, blinów, czebureków, kołdunów litewskich, kibinów, czenaków, czy praskuce, karmuszki, ślizyki. W wielu domach wypieka się słynne sękacze, mrowiska i chleb na kalmusie. Smak tych potraw jest niepowtarzalny i gdzie indziej niespotykany. Ryby z suwalskich i mazurskich jezior wyróżniają także miejscową kuchnię - do najsmaczniejszych należą wędzone sielawy i sieje. Z mleka krowiego i koziego wytwarzane są znakomite sery białe i dojrzewające.