Siła współpracy, czyli rzecz o klastrach

Dzisiejsze czasy mocno naznaczone przez zjawisko globalizacji dają szansę zaistnienia na szerokim rynku, ale jednocześnie wzmagają konkurencję, uniezależniając produkt od obszaru jego wytworzenia. Jak w tej sytuacji mogą sobie poradzić małe i średnie przedsiębiorstwa? Jak zaistnieć w gąszczu konkurencji i stworzyć silną ofertę? Rozwiązaniem mogą być inicjatywy klastrowe.

Termin klaster, wywodzi się z angielskiego słowa cluster oznaczającego grono. Określenie to używane jest w różnych dziedzinach. Na pole gospodarki przeniósł ją amerykański ekonomista Michael Porter. Według jego definicji poprzez klastry rozumie się geograficzne skupiska wzajemnie powiązanych firm i instytucji działających w pokrewnych dziedzinach i konkurujących, ale jednocześnie współpracujących ze sobą.

Koncepcja klastra Portera z 1990 r. szybko zyskała na popularności zarówno wśród teoretyków jak i praktyków gospodarczych, strategów i polityków. Struktura klastrowa uznawana jest obecnie za najbardziej dojrzałą formę organizacji gospodarczej. Przedsięwzięcia jakimi są klastry, skupiające określoną liczbę firm i instytucji towarzyszących oraz osiągające sukcesy w swojej działalności, cechują gospodarki o strukturze sieciowej, charakterystyczne dla krajów gospodarczo rozwiniętych.

Najsłynniejszym klastrem na świecie jest Dolina Krzemowa w Kalifornii, zrzeszająca aż 6 tysięcy firm, co daje ponad milion zatrudnionych. Pierwsze przedsiębiorstwa ulokowały się tu już w 1912 roku, w roku 1938 powstała firma Hewlett Packard, a w latach 50-tych i 60-tych masowo napływały nowe korporacje i powstał szereg powiązanych ze sobą firm. Obecnie działalność Doliny Krzemowej związana jest z funkcjonowaniem gigantów elektroniki i firm teleinformatycznych. Przykład Doliny Krzemowej pokazuje że innowacyjne klastry napędzają rozwój świata.

W inicjatywie klastrowej analitycy widzą reakcję na pojawiające się trudności, wysokie koszty prac badawczo-rozwojowych oraz działań informacyjnych i promocyjnych. Wykształcenie się swoistej tkanki instytucjonalno-organizacyjnej w postaci klastra warunkuje osiągnięcie i utrzymanie przewagi konkurencyjnej na współczesnym rynku. Co więcej, rozwój klastrów wpływa nie tylko na sytuację poszczególnych firm ale także na rozwój całego regionu.

Długo można by wymieniać korzyści wynikające z przynależności do sieci współpracy. Jest to między innymi dostęp do informacji o rozwoju rynku i nowych technologiach, możliwość doskonalenia kadry, wymiana doświadczeń oraz transfer dobrych praktyk, komplementarność zasobów i umiejętności partnerów, stworzenie warunków wzajemnego zaufania i solidarności w zmieniającym się otoczeniu, wzmocnienie pozycji przetargowej, szybsza ekspansja oraz wiele innych. Podstawą istnienia klastrów jest możliwość ograniczenia przez firmy kosztów związanych z produkcją, usługami czy transferem wiedzy. Z badań przeprowadzonych przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości wynika, że podstawowymi celami klastrów w Polsce są: promocja branży, większe możliwości projektowe, wymiana wiedzy i doświadczeń oraz wzrost współpracy.

Mocną stroną uczestnictwa w klastrze jest możliwość korzystania z umiejętności i doświadczenia partnerów. Wzmacnia się pozycja poszczególnych członków wobec odbiorców usług, ustanawiane są wspólne standardy, łatwiej jest wprowadzić innowacje. Wyraźną zaletę stanowi fakt, że podmioty zrzeszone w klastrze mogą nawzajem promować swoje produkty. Często przecież są to zupełnie różne, wzajemnie uzupełniające się usługi. Daje to możliwość opracowania kompleksowej oferty, która ma szansę przebicia na rynku.

Dawno zauważono, że najlepsze efekty ekonomiczne przynosi połączenie dynamiki przedsiębiorców z osiągnięciami nauki i techniki. W dzisiejszych czasach wiedza może stanowić kluczowe źródło przewagi konkurencyjnej, a przepływ informacji jest niezwykle istotny w gospodarce opartej na wiedzy. Wynika stąd naturalna obecność w strukturach klastrowych podmiotów naukowo-badawczych, które zapewniają ułatwienia w dyfuzji innowacji i mogą zrealizować badania, np. potencjalnych rynków eksportowych.

Właściwe wykorzystanie wewnętrznego potencjału klastra docelowo skutkuje napływem nowych firm kooperacyjnych i specjalistów oraz przyciągnięciem inwestycji zewnętrznych do regionu. Przynależność do wykształconej sieci wsparcia przynosi również wyraźne efekty na szczeblu politycznym. Zwiększona siła podmiotów tworzących klaster jest w stanie lobbować na rzecz uzyskania dotacji publicznych i funduszy unijnych, a nawet na rzecz poprawy regulacji prawnych w kraju.

Należy podkreślić fakt, że do powstania klastra nie wystarczy podpisanie deklaracji, czy zgłoszenia formalnego uczestnictwa w sieci. Kształtowanie się sieci współpracy jest procesem długotrwałym. Polega na zwalczaniu nieufności podmiotów wynikającej z ich naturalnej konkurencji. Buduje się z chwilą spostrzeżenia przez dany podmiot rzeczywistych korzyści płynących z uczestnictwa w klastrze. Korzyści te muszą przewyższać potencjalne zagrożenia wynikające z konkurowania. W przytoczonej na początku definicji klastra M. Portera z 1990 r. ważne jest to pojęcie kooperatywnej konkurencji. Niemożliwe jest, by w obrębie tej samej branży współzawodnictwo zupełnie zniknęło, jednak ważna jest świadomość podmiotów, że uzyskanie optymalnych efektów możliwe jest tylko na drodze wspólnych działań.

Tematyka klastrów stała się przedmiotem zainteresowania Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Rozwoju Przemysłowego UNIDO. Podkreśliła ona regionalny wymiar klastrów i ich rolę w kształtowaniu wyspecjalizowanych umiejętności oraz rozwoju wobec konieczności przezwyciężania podobnych problemów i wyzwań, z jakimi zmagają się przedstawiciele tej samej branży na danym terytorium działania.

Polityką wsparcia inicjatyw klastrowych zajęła się także Komisja Europejska. W dokumencie z 2008 roku podkreśliła ona znaczenie budowy i rozwoju sieci klastrów w Europie. Według Komisji polityka klastrowa odgrywa niezmiernie istotną rolę jako element wsparcia regionalnych systemów innowacji i tworzenia międzynarodowych powiązań gospodarczych. W Strategii Lizbońskiej zarysowany został nowy typ polityki gospodarczej Europy. Gospodarka oparta na wiedzy ma stać się najbardziej dynamiczną i konkurencyjną, zdolną do trwałego rozwoju, generującą większą liczbę miejsc pracy i charakteryzującą się spójnością społeczną. Narzędziem mającym przyczynić się do realizacji tych ambitnych celów według Komisji Europejskiej jest właśnie rozwój klastrów.

Zdaniem Komisji silne klastry oferują unikalne połączenie dynamiki przedsiębiorców z najwyższymi osiągnięciami nauki i techniki, tworzą synergiczne powiązania pomiędzy podmiotami innowacji, a tym samym przyczyniają się do budowy gospodarki opartej na wiedzy i wpisują się w założenia partnerstwa lizbońskiego na rzecz wzrostu i zatrudnienia oraz nowej strategii Wspólnoty Europejskiej „Europa 2020”. Ze względu na użyteczność klastrów dla polityki gospodarczej Unii w zaktualizowanej polityce ramowej UE zdecydowano o konieczności wydatkowania środków publicznych na rozwój klastrów.

Państwa Europy Środkowo-Wschodniej dopiero zaczynają realizować politykę opartą na klastrach, jednak Polska zajmuję pod tym względem dobrą pozycję na tle krajów Unii Europejskiej. Jesteśmy liderami pod względem liczby inicjatyw klastrowych. Nie bez znaczenia jest tu nasze członkostwo w UE i wsparcie finansowe tego typu innowacyjnych rozwiązań.

Znaczenie istnienia struktur sieciowych dla konkurencyjnej pozycji przedsiębiorstwa jest nieocenione. Przynależność do klastra pozwala zidentyfikować wspólne problemy, a także szanse rozwojowe i atrakcyjne możliwości inwestycyjne. Firmy zrzeszone w klastrze, łącząc siły, stają się znaczącym graczem na rynku i wizytówką swojego regionu.

tekst: Aleksandra Siemaszko-Skiendziul

Literatura:

• M. Porter, The Competitive Advantage of Nations, Harvard 1990
• K. Rosa, Klaster jako forma powiązań przedsiębiorstw w gospodarce opartej na wiedzy, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas, Zeszyt 1, Sosnowiec 2008, s. 69-78
• D. Zbińkowska, Klastry – idea, definicja, praktyka, (źródło: www.kobietywbiznesie.opi.org.pl/.../klastry_prezentacja_zbinkowska.ppt‎)
• W. Kępka, Klaster wzmacnia konkurencyjność małych firm, Gazeta Samorządu i Administracji, Nr 2 (202) 2006
• Klastry gospodarcze: promocja przedsiębiorczości w Europie Środkowej i Wschodniej, Podsumowanie w języku polskim, OECD Multilingual summaries (źródło: www.oecd.org/czech/35136926.pdf)
• M. A. Leśniewski, Koncepcja klastra w kształtowaniu rozwoju regionalnego – ujęcie teoretyczne. Zarys problemu, Acta Scientifica Academiae Ostroviensis, Ostrowiec Świętokrzyski Zeszyt 1/2012/Sectio A,  s. 67-78