Stroje ludowe na Podlasiu

Historia Podlasia, na przestrzeni lat była bardzo burzliwa pod względem historycznym. Przez te tereny przetoczyło się wiele narodowości, przedstawicieli wielu kultur, co skutkowało osiedlaniem się części z nich na tych ziemiach. Tereny te obfitowały w przedstawicieli narodowości takich jak: Rosjanie, Białorusini, Ukraińcy, Tatarzy czy Żydzi. Elementem łączącym wszystkich tych ludzi były stroje, które noszono na terenie Podlasia. Podlaski strój ludowy nie był strojem jednorodnym. Posiadał wiele cech wspólnych, jednak były też elementy rozróżniające je wśród innych strojów. Wyróżnić można trzy podstawowe wzory strojów ludowych: nadbużański, włodawski oraz radzyński.

Strój nadbużański występował wzdłuż wąskiego pasa nad Bugiem: poczynając od Dołhobrodów na południu, przez m.in. Lisznę, Zabłocia, Terespol, Janów Podlaski, aż po Hołowczyce na północy. Męska część ludności nadbużańskiej nosiła charakterystyczną długą koszulę o kroju przyramkowym (marszczonym), którą szyto z płótna lnianego. Noszono ją wyłożoną na spodnie i zazwyczaj przewiązaną w pasie tzw. pojasem, czyli pasem utkanym wątkiem wełnianym na osnowie lnianej w kolorach czerwono – pomarańczowych. Istotne są zdobienia, jakie naszywano na koszule. Na kołnierzykach, wzdłuż zapięcia przedniego koszuli oraz na mankietach haftowano ornamenty tkackie – perebory. Często też nakładano na koszulę kamizelę. Mężczyźni noszący sukmany z brązowego samodziału najczęściej mieli je również ozdobione naszytymi sznurkami w miejscach szycia lub przy kołnierzyku, czy też wzdłuż zapięcia. Spodni, które były wykonane również z lnianego płótna, spod sukmany zazwyczaj nie było widać. Dopiero po I wojnie światowej zaczęto nosić sukienne bryczesy, które stały się bardzo modnym elementem odzieży męskiej. Bardzo charakterystycznym elementem stroju nadbużańskiego były wełniane bądź lniane łapcie plecione z łyka, nazywane onucami. Głowę swą chronili nosząc, plecione ze słomy żytniej, kapelusze  bądź rogatywki z granatowego materiału obszyte barankiem w okresie letnim lub czapkami z czarnego baranka, w kształcie stożka – zimą.

Kobiety również nosiły lniane koszule przyramkowe z kołnierzykami, rozcięciami z przodu i z tyłu, najczęściej z długimi rękawami. Perebory haftowano na kołnierzykach, na dołach rękawów, mankietach i falbanach. Hafty te miały geometryczne wzory szlakowe w kolorach czerwieni, borda, ciemnego brązu, granatu i pojedynczych żółtych i białych nici. To właśnie perebory stanowiły charakterystyczny element nadbużańskich strojów ludowych. Na wierzch zakładano gorset, który początkowo wyróżniał się wycięciem w kształcie serca, natomiast później nabrał on takiego kształtu jak w reszcie regionów Polski. Prosty krój zdobiony haftami i dużą ilością pasmanteryjnych dodatków i guzików. Dolną część odzieży stanowiły długie kolorowe spódnice, szyte z barwnych, cienkich samodziałów, układanych pionowo. Zapaski natomiast szyte były z kolorowych pasów ułożonych poziomo, których brzegi obszywano koronką lub krepinką. Okrycie wierzchnie stanowiła sukmana, tego samego kroju jak męska - prosta z przodu i marszczona z tyłu od pasa. Jej zdobienie stanowił niebieski skręcony sznurek. Obuwie stanowiły trzewiki bądź, tak jak w przypadku mężczyzn, łapcie z łyka.

Kolejną odmianą podlaskiego stroju ludowego jest strój włodawski, występujący na dawnych terenach Polesia Zachodniego (Podlaskiego i Lubelskiego). Wyróżnia się on spośród innych strojów ludowych archaicznością zdobień i surowców, z jakich był wykonywany.

Mężczyźni na głowach nosili słomiane kapelusze, które dekorowali pasami czarnej lub czerwonej wstążki. Bywały też przypadki, że ozdobne pasy były tkane z białych nici przeplatanych ciemnym końskim włosiem. Zimą kapelusze wymieniano na rogatywki – narycie głowy z kwadratowym denkiem, bądź też baranicami – czapkami w całości wykonanymi ze skór baranich. Długie koszule wykonywano z lnianego samodziału o kroju przyramkowym bądź też z karczkiem wszywanym między podstawowe płaty tkaniny, między wszyte rękawy. Zdobienia zazwyczaj wyszywano na kołnierzyku lub stójce, mankietach lub na wszywanej listwie wzdłuż rozcięcia na piersiach. Miały one kształt pereborów albo haftu krzyżykowego. Zimą te długie koszule noszono wkładając w spodnie, natomiast latem wykładano je na spodnie i przepasywano w pasie krajką (dekoracyjny, pleciony z przędzy lnianej pas) przeważnie w innym kolorze. Pod długą koszulą schowane były nogawice, czyli wczesna odmiana spodni wiązanych punktowo z przodu. Letnią wersje wykonywano z samodziału lnianego, natomiast zimową z tkaniny o lnianej osnowie, lecz wątku wełnianym. Wełna najczęściej była farbowana na kolor czarny.

Elementem garderoby łączącym kobiety i mężczyzn były sukmany wierzchnie. Szyto je, w tym samym kroju oraz kolorze dla obu płci - z brązowego samodziału. Z przodu były proste, natomiast z tyłu od pasa w dół fałdowane, zdobienia stanowiły czerwone lub niebieskie sznurki wszywane w miejsca szwów, kieszeni i brzegów. Sukmany także przepasywano krajkami w różnych kolorach, bądź też pojasami tkanymi z przędzy wełnianej w kolorze pomarańczowym i czerwonym. Na nogi zakładano postoły, wykonane z łyka. Podeszwy robiono z dębowego drewna bądź też z plecionego, grubego, konopnego sznura.

Włodawskie kobiety swe głowy chroniły zawijkami, które miały postać ręczników składanych trzykrotnie, przepasywanych i wiązanych z tyłu głowy. Dodatkowym elementem, które nakładały mężatki były okrajki, czyli siatkowe czepki mocowane na czubku głowy celem przełożenia przezeń włosów. Kobiece koszule także miały krój przyramkowy, dodatkowo, w odświętnych wersjach wszywano falbany przy rękawach i zdobiono haftami tkackimi. Wyszywano je bawełnianą przędzą w kolorze czerwonym, brązowym, czarnym i granatowym.  Dolną garderobę kobiecą stanowiły lniane spódnice, których dół ozdabiano kolorowymi haftami o szerokości ok. 20 cm. Spódnice te z przodu były gładkie, natomiast z tyłu posiadały marszczenia. Zimą natomiast, kobiety zakładały burki, czyli jednolite, wełniane spódnice, na które zakładano lnianą zapaskę. Nieodłącznym elementem każdej z kobiet były wielobarwne korale, wiązane tasiemką na karku.